Phò mã Nguyễn Chế Nghĩa - thành hoàng làng Cuối

03/07/2018 07:55

Nguyễn Chế Nghĩa được lệnh hộ giá Thượng hoàng và vua tạm lánh vào Thanh Hóa, bảo vệ an toàn hai vua.

Nguyễn Chế nghĩa được phong chức Khống Bắc tướng quân, tước Nghĩa Xuyên Công

Nguyễn Chế Nghĩa người trang Cối Xuyên, huyện Tràng Tân, lộ Hồng Châu (thời Trần) nay là thị trấn Gia Lộc. Đến đời Lê Gia Tông (1672 - 1675) vì kỵ húy vua Lê Duy Cối nên Cối Xuyên đổi là Hội Xuyên. Thuở nhỏ ông được cha mẹ cho theo học một thầy đồ trong làng. Ông thích chơi đố chữ và đã có một giai thoại về vấn đề này. Lớn lên Nguyễn Chế Nghĩa càng tỏ rõ sự thông minh, chịu khó học hành, yêu thích văn chương, tinh thông Thái Ất, hiểu sâu kinh dịch. Năm 18 tuổi ông đã làm thơ chữ Hán. Ngoài việc học văn, ông còn say mê luyện tập võ thuật, đánh côn, cưỡi ngựa bắn cung.

Năm 19  tuổi, giặc Nguyên sang xâm lược nước ta. Ông tòng chinh xung phong diệt giặc lập nhiều chiến công trở thành tướng giỏi của Trần Hưng Đạo. Trong trận đánh ở Chi Lăng (Lạng Sơn) do Phạm Ngũ Lão chỉ huy ông là tướng tiên phong. Ông cũng đã từng tham gia nhiều trận đánh ở lộ Hồng Châu, ở Rừng Đa (Gia Lâm), ở ải Nội Bàng (Bắc Giang)... Trước thế giặc mạnh, thực hiện cuộc lui quân chiến lược, Nguyễn Chế Nghĩa được lệnh hộ giá Thượng hoàng và vua tạm lánh vào Thanh Hóa, bảo vệ an toàn hai vua, linh hồn của cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông.

Kháng chiến thắng lợi vua Trần hạ chiếu bình công. Ông được phong chức Khống Bắc tướng quân, tước Nghĩa Xuyên Công.

Sau chiến thắng Nguyên Mông ông được cử làm Tổng trấn Lạng Sơn trong 6 năm liền. Tại vùng biên cương gian khổ ông đã vỗ về tổ chức yên dân, bảo vệ biên thùy, giữ vững an ninh Đại Việt. Sau đó ông đã hai lần làm Tổng trấn bộ Hồng, mảnh đất quê hương

Tuy ý đồ xâm lược nước ta không thành nhưng kẻ thù vẫn rất mạnh. Để giữ hòa hiếu lâu dài, các vua Trần đã 3 lần cử
Nguyễn Chế Nghĩa tham gia đoàn sứ bộ đi Trung Quốc vào các năm 1312 đời Trần Anh Tông, năm 1321 đời Trần Minh Tông và năm 1331 đời Trần Hiến Tông. Chắc chắn trong cuộc đời nhiều võ công văn trị, ông đã làm nhiều thơ văn song rất tiếc thơ văn Nguyễn Chế nghĩa đã bị thất truyền khá nhiều, hiện mới sưu tập được 4 bài:  Vô đề, Tự thuật, Đoàn Ngọ tiết và Bắc sử hành. Theo các nhà nghiên cứu thì bài Đoàn Ngọ tiết được sáng tác khi Nguyễn Chế Nghĩa tuần du lộ Hồng và bài Bắc sử hành làm vào lần đi sứ thứ ba (năm 1331). 

Về đời riêng, ông được vua Trần Anh Tông yêu mến, gả cho công chúa Nguyệt Hoa và trở thành phò mã triều Trần. Trong cuộc hôn nhân này có một điều rất đặc biệt: dưới triều Trần con gái hoàng tộc không được lấy người ngoại tộc. Đây là một đặc ân rất lớn của nhà vua dành cho Nguyễn Chế Nghĩa.

Khi tuổi cao, ông xin về trí sĩ tại quê nhà có công sáng lập chợ Cối Xuyên, tên nôm gọi là chợ Cuối. Chợ Cuối tồn tại đến ngày nay và là một trong các chợ lớn nhất của tỉnh Hải Dương.

Nhưng số phận thật nghiệt ngã. Một hôm trên đường triều hội từ Thăng Long về đến làng Kiêu Kỵ ông đã bi một nhóm đạo sĩ mai phục bất ngờ nhảy ra chém chết tại quán Ninh Kiều ngày 27 tháng 8 (âm lịch) năm Thiệu Phong thứ nhất (năm 1341 ). Nguồn gốc sâu xa của sự ám hại này là do Nguyễn Chế Nghĩa là một trong ba người không tán thành lập Trần Dụ Tông lên ngôi vua. Khi Dụ Tông yên vị đã ngầm sai giết Nguyễn Chế Nghĩa ở quán Ninh Kiều, Kiêu Kỵ, Gia Lâm" (nay thuộc Hà Nội).

Câu chuyện trên không được ghi trong sử sách. Chỉ là chép lại theo truyền thuyết nên mức độ chính xác đến đâu còn phải xem xét.

Tuy nhiên triều đình vẫn hạ chiếu đưa ông về an táng tại Cối Xuyên trang nơi quê nhà và tổ chức lễ tang cấp vương giả, truy phong thần hiệu An Nghĩa đại vương và sắc phong làm thành hoàng làng Hội Xuyên (làng Cuối). 

Đây có lẽ là lý do khiến võ tướng Nguyễn Chế Nghĩa có nhiều công lao trong kháng chiến chống Nguyên Mông được phong làm Khống Bắc tướng quân, từng làm phò mã, được Phong tước công, từng giữ chức đô úy và thái úy, đã không có chỗ đứng trong "chính sử".

Tuy nhiên công tích của Nguyễn Chế Nghĩa vẫn dược ghi nhận tại nhiều văn bản quan trọng như "Trần triều thế phả hành trạng", "Hội Xuyên xã thần tích" (tức sự tích đức thành hoàng làng xã Hội Xuyên), hiện lưu giữ tại Viện Hán Nôm.

Nguyễn Chế Nghĩa còn được nhân dân nhiều địa phương thờ phụng, từ Kiêu Kỵ, Gia Lâm đến làng Cuối (Gia Lộc) có hơn 80 nơi thờ cúng. Đó là những địa phương ông từng đóng quân và đánh giặc lúc sinh thời, những nơi thi hài ông đi qua trên đường từ  Kiêu  Kỵ, Gia Lâm về Cối Xuyên. 

Ngày mất của ông trở thành ngày hội làng của làng Cuối và làng Kiêu Kỵ diễn ra trong ba ngày 26, 27, 28 tháng 8 âm lịch. Trong hội làng có tục đánh thó (đánh gậy) nhằm biểu dương tinh thần thượng võ. Kỷ niệm chiến thắng Nguyên Mông năm 2000 tại Kiếp Bạc, đội thó làng Cuối được mời tham dự với tư cách là đội thó quê hương Nguyên Chế Nghĩa.


Lễ hội đền Cuối diễn ra trong 3 ngày, từ 26 đén 28.8 âm lịch, tưởng nhớ công lao 
tướng Nguyễn Chế Nghĩa nhân ngày giỗ của ông (27.8 âm lịch) 

Làng Kiêu Kỵ, nơi Nguyễn Chế Nghĩa qua đời, làng Cuối quê hương nơi có lăng mộ, từ xưa đã có quan hệ gắn bó do cùng thờ Nguyễn Chế Nghĩa làm thành hoàng làng. Các bô lão trên Kiêu Kỵ thường về làng Cuối dự hội làng. Đáp lễ làng Cuối cũng cử một đoàn bô lão lên Kiêu Kỵ dự hội làng ngày 28 tháng 8.

Về mật tâm linh có những sự kiện rất đặc biệt. Năm 1947, làng Cuối trở thành vùng chiến sự. Dân làng tản cư ra vùng tự do Chợ Bùi (Xuân Trì; Ninh Giang) rất đông. Tại đây họ đã làm giỗ Nguyễn Chế Nghĩa đúng ngày 27 tháng 8 âm lịch.

Năm 1954 một số người làng Cuối di cư vào Nam đã lập đền thờ Nguyễn Chế Nghĩa giữa lòng thành phố Sài Gòn. Từ năm 1955 đến 1975, hai mươi năm liền cũng là 20 năm mở hội làng (giỗ Nguyễn Chế Nghĩa) tại quê người. Đến khi đất nước thống nhất họ lại về hội làng tại làng Cuối.

Hiện nay ở các ngôi đền thờ thành hoàng Nguyễn Chế Nghĩa đều có đôi câu đối :

 Phò mã Đồng Nhung, uy tại Lê quan công tại quốc
        Tiên phong Khống Bắc, hiển ư Cối địa, đức ư dân 

Nghĩa là:
Đã là Phò mã lại được kiêm chức Đồng Nhung, uy danh trong trận ải Lê Hoa, công lao còn thấy trong cả nước.
Vừa là Tiên phong lại là tướng quân Khống Bắc, hiển linh ở đất xã Cối Xuyên, đức độ bao trùm khắp dân gian. 


Hiện nay ở Thủ đô Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và ở TP Hải Dương đều có đường phổ mang tên Nguyễn Chế Nghĩa.

Lưu Đức Ý

(0) Bình luận
Nổi bật
    Tin mới nhất
    Phò mã Nguyễn Chế Nghĩa - thành hoàng làng Cuối