“Giếng Vua” ở Lý Sơn

Một số người dân lấy nước giếng Xó La bán cho người dùng

Những điều lạ kỳ

Theo các nhà nghiên cứu, giếng cổ Xó La xuất hiện vào khoảng thế kỷ XV, qua bao thế hệ, người dân nơi đây vẫn sử dụng cho đến ngày nay. Như vậy, giếng Xó La có niên đại ít nhất là 5 thế kỷ. Du khách mọi miền đất nước đến huyện đảo Lý Sơn ngày càng tăng, năm sau tăng hơn năm trước từ 30-60%. Riêng từ đầu năm đến hết tháng 10, Lý Sơn đã đón hơn 175.000 lượt du khách. Hầu hết các đoàn đến Lý Sơn đều ghé thăm “giếng Vua”. Giếng cổ Xó La có nhiều chuyện lạ được ghi nhận, truyền lại qua bao thế hệ.

Giếng có chiều sâu 6,7 m, thành giếng dày 20 cm, cao 0,65 m, được xây bằng đá ong, trát vữa xi măng; lòng giếng hình tròn, đường kính 1,9 m, được kè bằng đá cuội, đá phún xuất thạch xen lẫn đá vôi. Đá ở đây được lựa chọn kỹ về kích cỡ và hình dạng, kè vào nhau khá công phu, vừa đẹp mắt, vừa rất chắc chắn, lại có khe hở vừa phải để nước mạch vào giếng dễ dàng.

Cái lạ thứ nhất đó là giếng cổ Xó La chỉ cách mép biển khoảng 5-6 m, nhưng nước giếng luôn ngọt và thanh mát bốn mùa, không nhiễm mặn như hầu hết các giếng nước trên đảo Lý Sơn. Đặc biệt, thời kỳ đỉnh điểm mùa hè nắng hạn, trong khi hơn 1.000 giếng nước trên đảo Lý Sơn đều cạn kiệt nguồn nước hoặc bị nhiễm mặn thì chỉ duy nhất giếng cổ Xó La còn nước ngọt, không bao giờ khô cạn và nước ngọt đến lạ thường. Để thử xem mạch nước “giếng Vua” nhiều và mạnh như thế nào, có lần một số người dân địa phương sử dụng 4 máy bơm đồng loạt hút nước ra. Dù máy bơm hút nước liên tục gần nửa ngày nhưng mực nước giếng vẫn không bị cạn bao nhiêu.

Trong lòng "giếng Vua"

Ông Phạm Thoại Tuyền ở thôn Đông, xã An Vĩnh - hậu duệ đời thứ 5 của Chánh cai đội Phạm Hữu Nhật - Chánh cai đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải, người chuyên sưu tầm, nghiên cứu về văn hóa, lịch sử ở huyện Lý Sơn,  từng gắn bó với đảo gần 70 năm nay cho biết: “Giếng Vua không những là di tích lịch sử hàng trăm năm của huyện đảo này, là một trong những điểm đến của du khách thập phương khi ra thăm đảo, mà còn là nơi bảo đảm cung cấp nguồn nước sinh hoạt quý hiếm cho nhân dân các xã trên đảo, nhất là vào mùa nắng hạn. Đặc biệt, để pha được ấm trà ngon và nấu rượu ngon thì không giếng nào trên đất đảo này bằng nước giếng Vua”. Do đó hầu như tất cả các quán cà phê, nước giải khát, hàng ăn uống trên huyện đảo Lý Sơn, kể cả những người thích uống trà, đều sử dụng nước lấy từ giếng này. Cũng do nhu cầu dùng nước giếng Xó La mà trên đảo xuất hiện dịch vụ lấy nước giếng bán lại cho người dùng. Ngày thường có hơn 10 người, chủ yếu gia đình có đời sống khó khăn, sống dựa vào việc lấy nước giếng Xó La để bán.

Tương truyền rằng giếng Xó La - trước đây nằm trong xó (nơi hoang vắng và là eo biển của đảo), vùng có nhiều cây la, nên người dân trên đảo gọi là giếng Xó La. Và có tương truyền rằng, sau khi lên ngôi, vua Gia Long đã đi thăm các hòn đảo dọc bờ biển miền Trung và ghé thăm đảo Lý Sơn. Lúc ấy là thời điểm dân đảo gặp cảnh khô hạn chưa từng có, vua Gia Long lập đàn tế trời cầu mưa. Sau đêm tế trời, vua nằm mộng và được chỉ báo về địa điểm đào giếng nước ngọt. Hôm sau, vua sai người đào giếng ở chỗ đó. Quả nhiên, khi đào giếng mới chừng 5-6 m đã có nước nhiều, nước ngọt và rất mát. Từ đó, người dân ở đảo nhớ ơn vua và đặt tên là giếng Gia Long hay còn gọi “giếng Vua”.

Một truyền thuyết khác, khi Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, ông chạy ra Lý Sơn. Đang mùa nắng hạn, lương thảo và nguồn nước ngọt bị cạn kiệt, ông cho quân sĩ đào giếng khắp đảo nhưng không có nước. Trong lúc sinh mệnh, sức lực của Nguyễn Ánh và quân sĩ gần như cạn kiệt thì ông nằm mơ thấy có người mách cho nơi đào giếng. Đúng như điềm báo, ông sai quân  sĩ đến đúng vị trí đã mách bảo để đào giếng. Quả nhiên, giếng mới chỉ đào sâu chừng hơn 3-4 m là đã thấy nước ngọt.

Tuy nhiên, theo sử sách để lại, những năm Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy đuổi, ông chưa bao giờ có mặt tại mảnh đất miền Trung. Vì vậy, chuyện Nguyễn Ánh cùng quân sĩ của mình trôi dạt ra Lý Sơn để đào giếng nước này khó chấp nhận. Điều này có thể đúng và thuyết phục hơn: Đây là giếng nước của người Chăm - cư dân cổ xưa có mặt trên đảo Lý Sơn. Dọc miền Trung, nhiều ngôi làng ven biển vẫn thường xuất hiện những “giếng Vua” như thế. Đặc điểm của các giếng nước này là nằm gần biển, được xây bằng loại đá ong hoặc gạch Chăm cổ.

ĐĂNG LÂM